102 Yıl Önce Kars ve Ardahan Milletvekilleri Bugünlerden Ne Bekliyordu

Yazıcı bildiride, TBMM Evrak ve tahrirat Müdürü Necmettin Sahir Bey’in 1921-1923 yılları arasında İlk Meclis milletvekillerine yönelttiği tek soruluk ankete Kars ve Ardahan milletvekillerinin verdikleri yanıtlardan o günün Türkiye’sinde geniş bir ufka sahip olduklarını, bilim ve eğitimin önemine inandıklarını ve uluslararası alandaki gelişmeleri yakından izledikleri sonucunun ortaya çıktığını belirtti.

Sezai Yazıcı, pek çok konuda bölge milletvekillerinin görüşlerini açıklama olanağı sağladığı için bu anketin büyük bir önem taşıdığını belirtti ve bugüne kadar Kars ve Ardahan bakımından bu anket üzerine bir çalışma yapılmadığı gibi bu anketin yeterince bilinmediğini de vurguladı.

Sezai Yazıcı, Ardahan’da gerçekleşen festivalde konuşmasına şu çarpıcı tespitle başladı: “Temmuz 1921’de Yunan ordusuna karşı Kütahya-Eskişehir muharebeleri kaybedilmiş, ordu 100 kilometrelik alanı terk ederek Sakarya’nın doğusuna çekilmek zorunda kalmış, bölgeye Yunan güçleri girmişti. Ankara tehdit altındaydı. Önlem için meclisin Kayseri’ye taşınmasına karar verilmiş, meclis arşivi Kayseri’ye gönderilmeye başlanmıştı. Dahası beş mebus da yer bakmak üzere Kayseri’ye ulaşmıştı. Bu gelişmeler üzerine halk arasında umutsuzluklar artmış, mecliste sert tartışmalar başlamıştı. Henüz zaferin çok uzakta olduğu Kurtuluş Savaşı’nın bu en kritik günlerinde TBMM Evrak ve Tahrirat Müdürü Necmettin Sahir (Sılan) Bey, Millî Mücadele’nin kazanılacağından hiçbir kuşku duymayarak küçük bir kâğıda bastırdığı ankette İlk Meclis milletvekillerine şu tek soruyu soruyordu: “Kazanılacak olan milli istiklâl mücahedemizin feyizdâr (bereketli) ve semeredâr (verimli) olması neye mütevakkıftır (bağlıdır)?”

1921-1923 yılları arasında 315 milletvekilinin bu soruya verdiği yanıtı gruplandırarak ayrıntılı bir biçimde değerlendiren Sezai Yazıcı, günümüzde bizlerin gelecekten beklentileriyle 102 yıl önce İlk Meclis milletvekillerinin gelecekten beklentilerinin büyük benzerlik taşıdığını ifade ederek konuşmasını şöyle sürdürdü:

“Verilen yanıtlara göre ankete katılan milletvekillerinin yarıya yakını ekonomik gelişmeyi birinci öncelik olarak görüyor. Ekonominin ardından ikinci önceliğin ‘eğitim ve cahillikle mücadeleye” ayrılması gerektiği belirtiliyor.”

Yazıcı, bildirisinde dönemin öne çıkan kimi önemli simalarının ankete verdikleri kısa ama çarpıcı yanıtlara dikkat çekerek konuşmasını söyle sürdürdü: “1920 sonrasında siyasi yaşamı süresince İktisat, Ticaret, Maliye ve Dışişleri bakanlığı yapan Trabzon Milletvekili Hasan (Saka) Bey, siyasi kariyerine uygun olarak en kısa ve net yanıtla “Paraya”. Canik Milletvekili Emin (Gevelioğlu) Bey, “Namuslu insanların da namussuzlar kadar cüretli olmasına”, Cebeli Bereket Milletvekili Faik (Öztrak) Bey, “İlme saygı göstermeye, adalete uymaya”, Dersim Milletvekili Diyab (Yıldırım) Ağa, “Mekteplerin açılması ve yolların yapılmasına”, Erzincan Milletvekili Emin (Lekili) Bey, “Halkın hakkını sağlamaya ve adaletli bir yönetimin kurulmasına”, Saruhan Milletvekili Refik Şevket (İnce) Bey de “Adalete” diyerek en kısa ve en anlamlı yanıtları verdiklerini” belirtti.

Sezai Yazıcı, Kars ve Ardahan’la birlikte ’93 Harbi sonrası Elviye-i Selâse’de (Üç Sancak) aynı kaderi paylaşan Oltu milletvekillerinin de ankete verdiği yanıtlara bir bütünlük içinde bakıldığında bölge milletvekillerinin özgün ve geniş bir ufka sahip olduklarının görüldüğünü belirtti.

Yazıcı’nın aktardığı bilgilere göre Ardahan milletvekilleri Osman Server (Atabek) Bey ve Hilmi Bey’le, Kars milletvekilleri Fahrettin (Erdoğan) Bey, Ali Rıza (Ataman) Bey ve Cavit (Erdel) Bey’in ankete verdiği yanıtlar şöyle:

İlk Meclis Ardahan milletvekillerinin ankete verdikleri yanıtlar

Osman Server Bey

Ardahan, İlk Meclis için Nisan 2021’de iki milletvekili seçti. Birincisi Osman Server (Atabek) Bey, diğeri Hilmi Bey’dir. Osman Server Bey gerek Kurtuluş Savaşı öncesinde Ahıska’da yaptığı örgütlenme çalışmalarında gerek Türk-Gürcü savaşlarında gösterdiği kahramanlıklarla ve gerekse Cenub-i Garbi Kafkas Hükümeti’ndeki faaliyetleri ile bölge halkı tarafından yakından tanınıyordu. Türkiye’nin ilk maden mühendislerinden olan Osman Server Bey Maden Tetkik Arama’nın kuruluş çalışmalarında da görev aldı. Yükseköğrenimini Rusya ve Almanya’da yaptı. Ankete verdiği yanıtlar bilimsel bir değerlendirmenin izlerini taşımaktadır.

Osman Server Bey, “Tanrı’nın bağışlamasıyla kazanılacak olan ulusal bağımsızlık ve savaşımın bolluklu ve verimli olması için ne yapılması gerekeceğinin bildirilmesine ilişkin soruya yanıttır” tümcesiyle başlıyor sözlerine.

“Tüm bir bağımsızlık ve anavatanın kurtarılmasından sonra, en önce önem vereceğimiz nokta, askerlik gücünün sayıca] yalnız vatan sınırlarını ve memleketin saldırıdan korunmasını sağlayacak en az bir düzeye indirilmesi” gerektiğini vurguluyor.

Ardından da “Askerlik işlerinden ve fazla yönetim giderlerinden yapılacak tasarrufla birlikte bütçenin mutlaka dengelenmesi gerektiğini” belirtiyor.

Ulaşım hizmetleriyle ilgili olarak “Yapılması pek zorunlu olan büyük bir borçlanmanın sırf bayındırlığa ayrılmasıyla yolu olmayan yerlere yollar, demiryolları ve limanlar kurmak gerekir.” diyor.

Osman Server Bey ankete verdiği yanıtta eğitimle ilgili görüşlerini de şöyle dile getiriyor:

“Yine yukarıda anılan borç parayla köylere varıncaya kadar dinsel ve ulusal bir eğitimle birlikte, halkımızı çağdaş gereksinimlerle donatacak okullar açmak ve böylelikle yeni bir kuşak yetiştirmek.”

“Burada liseyi bitiren gençlerden birçoğunu her yıl Avrupa'nın çeşitli ülkelerine gönderip yeteneklerine göre bugünün bilimlerinde uzman yetiştirmek.

“Bunların iyi eğitim görmelerini sağlamak için sürekli denetim kurulmalıdır Böylelikle içimizden uzmanlar yetişinceye kadar Avrupa'dan uzmanlar getirilip çalıştırılmalı ve bu konuda özveriden kaçınılmamalıdır.”

İşte akla gelen noktalar, anılan maddelerden ibarettir efendim diyerek sözlerini tamamlıyor.

Hilmi Bey

İlk Meclis Ardahan milletvekili Hilmi Bey’in ankete verdiği yanıtlar:

“Bağımsızlık savaşımımızın bolluk getirici ve verimli olabilmesi, kararlı ve bilinçli bir yönetim kurmakla olabilir.”

“Halkın eylem ve işlemini egemen kılmak İlkemiz olmalıdır. Yalnız bu yetkilerin verilmesinde ne kuramsal bir taşkınlığa ne de sıkıcı bir baskıya yönelmemek gerekir. Yani halka layık olanı esirgememeli ve devlet de ancak gerekeni almalıdır.”

Kars Milletvekillerinin Yanıtları

Fahrettin Bey

Kars’ın anavatana kavuşmasının ardından Nisan 1921 başlarında Kars’ta üç milletvekilliği için seçimler yapılmıştır. Fahrettin Bey İlk Meclis milletvekillerinden biri olduğu gibi Cenûb-î Garbî Kafkas Hükümeti’ninde de Dışişleri Bakanlığı yapmıştır. Fahrettin Bey’in ankete verdiği yanıtlar dikkat çekicidir. Erdoğan’ın kimi görüşleri tartışmalı olsa da önemli bir bölümü o günün Türkiye’sinde yaygın olarak dile getirilmeyen özgün nitelikteki konulardır.

1. TBMM hükümetinin yönetiminde bulunan Müslümanların hiçbir cins (ırk) ve mezhep ayrımı yapılmadan fikir birliğine getirilmesi gereklidir.

2.Halkın üstünde zulmün kaldırılması, adalelin dağıtılması

3.Bütün memleketlerde yasanın egemen olması

4.Yasaya aykırı davranan bütün sivil ve asker kamu görevlilerinin merhamet edilmeden ömür boyu görevine son verilerek, belgelerine kayıt düşülmesi, kendisine damga vurulması. Çünkü Japonlar bu yasayla yolsuzluğun önünü almışlar ve bu damgalama yasasını Kuran’dan çıkarmışlardır.

5.Vatanın çıkarını bırakıp kişisel çıkar peşinde koşanlar aramızdan çıkmalıdırlar.

6.Bütün ulusta bağımsızlık fikri doğmuştur. Hiçbir vakit bu fikir ölmez ve ışıklı yanı sönmez.

7.TBMM üyelerinin ortak bir fikirde olarak karşımızda bir düşman görmek kararlılık ve İnancıyla düşmanın yok edilmesine katılması.

8.Düşmanı memleketten attıktan sonra savaşa son vermek, memleketi ekonomik bir memleket yapmak.

9.Eğer bütün ulus bu sekiz madde üstünde düşüncelerim birleştirirse, İngiliz siyaseti karşımızda dağlar kadar da olsa mutlaka devrilecektir (Büyüklerin çalışması dağlar devirir) deyişi uyarınca buna inancım sağlamdır.

Ali Rıza Bey

İlk Meclis Kars milletvekili ve Cenûb-î Garbî Kafkas Hükümeti İçişleri Bakanı Ali Rıza Bey’in görüşleri:

“Kazanılacak olan ulusal bağımsızlık savaşımımızın bolluk getirici verimli olabilmesi ancak ve ancak yirminci yüzyılın gereklerine uyarak ulusallığa ve tek kurtuluş yol göstericimiz olacak olan bilim ve kültüre doğru yürümeye bağlıdır.”

Cavit Bey

İlk Meclis Kars milletvekili Cavit Bey’in görüşleri

“Kazanılacak olan ulusal bağımsızlık savaşımımızın bolluk getirici ve verimli olması. Şimdiden en büyük bir gayretle çalışılarak eğitimin yaygınlaştırılmasına ve var olan devlet büyükleriyle bilim ve kültür sahibi kişilerin kişisel amaçlardan arınmış olarak azimle çalışmalarına bağlıdır.”